‘As’….. (als), dit of ‘as’ dat…

‘As’ is verbrand hout, was dan de dooddoener, de terechtwijzing om realistisch te blijven.

Maar goed, ‘as’ de toren van de Heikese kerk nou eens zou kunnen vertellen wat ‘ie allemaal heeft gezien en meegemaakt. Hij zou er van de weeromstuit dubbel van gaan zien, of met dubbele tong praten, letterlijk zelfs. Deze toren is namelijk bijzonder omdat hij dubbel is uitgevoerd. Dat zie je niet, maar het is wel zo en zeker vermeldenswaard als weer eens een Bosschenaar zijn stad vergelijkt met de Schônste stad van ‘t laand’. En als die Bosschenaar dan is uitvergeleken, snap je waarom hij eertijds als volgt het zwijgen werd opgelegd – door een Tilburger…

Vraag: Waarom kan een Bosschenaar niet onder water zwemmen?

Antwoord: Omdat hij nooit zijn mond kan houden…!

Ach, was sich liebt das neckt sich.

Als het gaat om monumenten is Tilburg nu eenmaal niet rijk gezegend. Op de gemeentelijke lijst van monumenten staan 158 objecten in de categorie ‘religieus erfgoed’, de dorpen incluis. En daar hebben we het meeste van. Denk aan kerken, patronaatsgebouwen, kloosters, kapellen, beelden en torens. Vier torens hebben in de gemeente Tilburg de monumentenstatus, waaronder de alleenstaande toren van Enschot, in ieder geval van vóór 1463 en daarmee het oudste monument van de gemeente Tilburg.

Feniks

Het bijzondere aan de toren van de Heikese kerk is dat deze ook uit de vijftiende eeuw is, dus van dezelfde ouderdom als zijn prachtcollega in Enschot, maar wat je ziet is uit de negentiende eeuw, althans grotendeels. Een van de meest prominente monumenten van Tilburg is namelijk dubbel uitgevoerd, dubbelwandig in een moderne terminologie. De Heikese kerk heeft vanaf 1430 veel meegemaakt, na oorlogen en branden steeds als een feniks herrezen wat uiteindelijk leidde tot een nieuwbouw in 1619. De kerk die er nu staat, is van 1838.

Enkele decennia later werd de toren ingrijpend verbouwd, wat resulteerde in wat je nu ziet. De oorspronkelijke toren liet men staan; er werd als het ware een stenen mantel omheen gebouwd. ‘As’ we de toen gemetselde stenen weg zouden breken, zouden we weer een gotische toren zien, in plaats van het ontwerp van architect Cornelis van Hoof, een van de belangrijkste architecten die in Tilburg werkzaam is geweest. Naar een ontwerp van Cees van Hoof werd de Heikese toren tussen 1892 en 1895 gerestyled. Pas ruim een eeuw geleden. De vorm van de spits liet hij onaangeroerd.

Vijfsprong

Een greep uit zijn werk: het klooster aan de Schans, thans een van de opvanglocaties van voor de Russen gevluchte Oekraïners. De kapel van de Visitandinnen aan de Bisschop Zwijsenstraat, thans onderdeel van het Kunstkluster van Fontys. Het markante gebouw van de Tilburgse Spaarbank op de vijfsprong Tuinstraat/Noordstraat/Korte Schijfstraat/Stationsstraat/Nieuwlandstraat. Thans een café. Herenhuizen aan het Wilhelminapark (36 en 37) en de Spoorlaan (386 en 388). Iets verder van hartje stad, de villa’s Villa Anna en Casa Cara aan de Nieuwlandstraat. En zo meer…

Wat die dubbele toren betreft heeft Tilburg niet het alleenrecht. Dat komt wel vaker voor, nog wel dicht in de buurt, zelfs binnen de gemeente Tilburg. Begin vorige eeuw werd de huidige St.-Willibrorduskerk van Berkel gebouwd. De oude kerk werd gesloopt. De oude toren liet men staan. Daar werd een nieuwe toren omheen gebouwd, net als de kerk naar een ontwerp van Jan Stuyt. De dubbele constructie kun je met eigen ogen waarnemen. Aan de linkerkant van de toren/kerk is een inpandige dagkapel. Als je daar binnengaat, ga je min of meer gebukt onder een opvallend dikke muur door – voilà.

O ja, Cees Robben had ook iets eigens te vertellen over de Heikese toren, deze Prent van 2 april 1982.