Er bestaat een schitterende foto van Piet Stams. Een van de kleurrijkste Tilburgers ooit (overigens geboren in Boxtel, in 1851) is vereeuwigd bij een kruiwagen. Dikke kans dat die kruiwagen het predicaat ‘made in Tilburg’ genoot. Kruiwagens waren een ontzettend belangrijk transportmiddel dat werkte op menskracht. Van mensen die veel achter kruiwagens liepen werd wel gezegd dat die lange armen en grote neusgaten hadden van het harde werken. We schrijven dit met groot respect voor deze dauwers en sjouwers.

Kruiwagens waren het product van plaatselijke timmerlieden en smeden (de met ijzer beslagen wielen). Ze leverden een prachtig staaltje ambachtelijkheid. Een van hen was Willem Smulders (1870-1924). Hij was wagenmaker aan de Hasseltstraat. De plaats waar dit bedrijfje was gevestigd is op zich al vermeldenswaard, namelijk pal op de Hasseltrotonde, daar waar nu het Draaiend Huis omheen cirkelt. De productie bestond toen nog grotendeels uit houten kruiwagens.

Maar Smulders ontwikkelde zich tot een gerenommeerd carrosseriebedrijf, hoofdrolspeler in een minder bekend stukje Tilburgse bedrijvenhistorie, voorbeelden van ondernemerslust. Tilburg telde opvallend veel van deze bedrijven; veertien wagenmakers in 1928, zeventien in 1934 plus nog eens vier carrosseriefabrieken. De reden hing samen met het fenomeen Tilburg transsportstad. Dat is Tilburg nog steeds. In Tilburg kwamen transportbedrijven van de grond onder meer doordat inventieve boeren met hun hoogkarren en ‘platte waoges’ ook andere dingen vervoerden dan mest, bieten of hooi. Ook een kwestie van ondernemen en kansen zien en grijpen.

Makersstad

De groei van het aantal wagenmakers en carrosseriebedrijven, passend in het beeld van ‘Tilburg Makersstad’, had ook te maken met de opkomst van vervoer per autobus (BBA, in plaats van de tram), vrachtvervoer met vrachtauto’s en niet in de laatste plaats personenauto’s. Carrosseriebedrijven leverden de opbouw van deze vervoer- en transportmiddelen. Het carrosseriebedrijf van Smulders was er een van. Er rolden schitterende personenauto’s uit de fabriek die na een brand een eindje verderop verhuisde naar een nieuw pand in de Hasseltstraat. Zo’n luxe personenwagens, met als voorbeeld een op een Ford-chassis gebouwd exemplaar uit 1934, waren nooit een massaproduct, maar een en al exclusiviteit. En dus van een andere snit dan het massaproduct op deze Prent van Cees Robben van 14 maart 1975. De rokende fabrieksschoorsteen hoorde toen nog bij het Tilburgs straatbeeld.

Een van de medewerkers van Smulders was Johannes Remmers, in 1899 geboren in de Hasseltstraat. Op twaalfjarige leeftijd, dus recht van school, helemaal in lijn met de levensloop van arbeiderskinderen, werd Jan wever bij ‘D’n Enneking’ aan de Goirkestraat , waar diens vader ook werkte als wever. Al vrij snel kreeg hij zijn ontslag, om daags daarna aan de slag te gaan in de wagenmakerij van de weduwe G. Smulders. In de avonduren schoolde hij zich in technisch tekenen. De carrosserieopbouw bij Remmers, of het nou bussen of personenwagens waren, werd getekend door Jan Remmers. Hij leerde bovendien op een bijzondere manier het woord voeren, zijn mondje roeren, zijn product verkopen door tijdens zijn militaire dienst collega’s op te leiden. Een mooi voorbeeld van hoe een dubbeltje kan rollen.

Aurora

Na onenigheid begon Jan Remmers in 1934 voor zichzelf in een pand aan de Houtstraat waarin eerder de Tilburgse Bontweverij was gevestigd. Vóór in het pand zat lampenfabriek Aurora. Allemaal Tilburgse bedrijfsgeschiedenis. De eerste klant was houthandel Appels en Co, die een vrachtwagen bestelde. De eerste autobus werd geleverd aan Jos Maas uit Hooge-Mierde. Remmers specialiseerde zich onder meer in brandweerwagens. Na de Tweede Wereldoorlog werden afgedankte militaire trucks omgebouwd voor civiel gebruik. In 2004 deed zich het historisch feit voor dat carrosseriebedrijf Smulders werd overgenomen door Remmers. En voor dat bedrijf viel het doek in 2017.

Is daarmee het verhaal dat begon met de kruiwagens ‘made in Tilburg’ voorbij? Nee, want als je in het verkeer in Tilburg je ogen goed de kost geeft zie je nog geregeld busjes en lichte vrachtauto’s rijden met ergens achterop de trotse firmanamen van de carrosseriebedrijven Smulders en Remmers.