Het speelde (letterlijk) tijdens de Crisis van de jaren ’30 van de vorige eeuw. Ook Tilburg werd hard getroffen door de recessie. Veel Tilburgers (gezinshoofden) kwamen zonder werk te zitten. Dit aantal liep op van 1.847 in 1930 tot 4.721 drie jaar later. Sommige leden van de vakbond kregen een uitkering – die overigens zelf was gefinancierd.

Door Paul Spapens

Naarmate de Crisis duurde, raakte dit geld op. Een klein aantal werklozen kon meedoen aan de werkverschaffing. Ze legden de Vloeivelden aan in Tilburg-Noord en ze ontgonnen heidevelden aan de Dongenseweg. Maar veruit de meeste werklozen moesten dagelijks gaan stempelen in een Stempellokaal. Naarmate de werkloosheid langer duurde, werden de problemen voor de werklozen steeds groter.

Wat moest je dan als je een gezin had? Thuis liepen een stel kinderen rond? Sommige Tilburgers gingen bijvoorbeeld smokkelen. In de jaren ’30 nam het aantal smokkelaars ‘om den brode’ toe. Tilburgers smokkelden in die tijd met name sterke drank en ondergroeven daarmee de ‘Drooglegging’ van de Tilburgse kermis.

Sociaal probleem

Drankmisbruik tijdens de kermis was een groot sociaal probleem. De gemeenteraad probeerde dat de kop in te drukken door middel van de Drooglegging: van 1920 tot en met 1935 mocht tijdens de kermis geen sterke drank worden verkocht of geschonken. Vóór de oorlog werd veel meer sterke drank gedronken dan tegenwoordig. Een jaar lang werd gespaard voor de kermis. Een deel ging op aan sterke drank en als iemand dan een ‘kwaaje dronk’ had, dan was de ellende thuis niet te overzien. Bovendien kon dat geld veel beter aan het huishouden worden besteed. De Tilburgse Drooglegging was uniek in de Nederlandse sociale geschiedenis.

Vanuit de optiek van een werkloze gezien is het wel te begrijpen dat hij door middel van smokkelen iets bij probeerde te verdienen. Van een heel andere orde, maar wel vanuit dezelfde sociale omstandigheden geboren, was een bijzondere attractie op de Tilburgse kermis tijdens de Crisisjaren. Deze zag er als volgt uit. Een eenvoudig, zelf in elkaar getimmerd tentje. Het belangrijkste onderdeel was in feite het voorste deel, zeg maar het buitentheater.

Beetnemen

Daarop stond de persoon die de kermisgangers naar binnen moest praten. Het beter het praatje, hoe meer mensen er geld voor neertelden om binnen te mogen: Dát wilden ze wel eens zien! Binnen hing een zwaar toneelgordijn. In het midden van de twee helften zat een gat waar je een blik door mocht werpen. Oeioei, wat je dan te zien kreeg… daarmee werd je buiten warm gemaakt. Keek de nieuwsgierige door dat gat dan kreeg je een duw en vloog je naar buiten... Vrijwel niemand verraadde dat hij was beetgenomen. Op de kermis werd zoiets geaccepteerd, het hoorde er bij.

Deze attractie was een initiatief, een onderneming zo men wil, van een Tilburgse werkloze. Het is een schitterend voorbeeld van ‘Tilburg stad van makers’, oftewel ‘Makersstad’, waarmee Tilburg zich tegenwoordig op de kaart zet. Het komt er op neer dat Tilburg een voedingsboden is voor creatief talent. Met jouw creativiteit een leven opbouwen en de stad sterker maken, dat is toch het mooiste wat er is. De Prent die Cees Robben op 19 juli 1974 met de kermis als onderwerp publiceerde inspireerde tot de vaststelling dat de Tilburgse kermis exact een vertaling is van die eigenheid, een kermis van makers.

Fundament

Het fundament onder een kermis is overal hetzelfde. Kort samengevat: een gemeente verleent een vergunning, de kermispondernemers komen met hun zaken, de kasteleins zetten de tapkraan over en draaien maar. Hoe komt het dan dat de Tilburgse kermis zo groot is geworden? Historisch gezien zijn daar meerdere redenen voor aan te voeren, maar de belangrijkste zijn toch wel de activiteiten die de Tilburgers zelf, geïnspireerd door de kermis, ondernamen. Het extra van de Tilburgs kermis zijn de vele randactiviteiten. Omdat het vanuit de mensen zelf komt, is er voor iedereen wat: zo is de kermis van Tilburg Makersstad een afspiegeling van de Tilburgse samenleving. Met als beste voorbeeld de kermismiddag voor mensen met een beperking. Dinsdag 23 juli, voor de 52ste keer!