De Prent die deze week ter bespreking voorligt zou je, het Prentenwerk van Cees Robben kennende, nogal atypisch kunnen noemen. Het is dan ook een Prent uit de Prentenoertijd. Cees Robben publiceerde zijn eerste Prent op 1 oktober 1953. De Prent van deze week werd gepubliceerd op 8 juni 1957. Cees Robben liet zich inspireren door de aanleg van de wijk Het Zand (’t Zaand). Dat was in de tijd dat deze Prent verscheen in het weekblad Roomsch Leven een voor Tilburg zeer belangrijk onderwerp.

Door Paul Spapens

Er werd namelijk eventjes een compleet nieuwe woonwijk uit de grond gestampt. Daar had Tilburg nog geen ervaring mee. Bovendien ging Tilburg aan de slag buiten de Ringbanen en dat was al even nieuw. Dat de wijk Het Zand op die plek kwam te liggen had een paar belangrijke redenen. De gemeente had er grond in eigendom. Er kon gemakkelijk worden gebouwd dankzij de ondergrond van geel zand – niet voor niets heet de wijk Het Zand. En, ook niet onbelangrijk, men hoefde er het Wilhelminakanaal niet voor over te steken. Het bouwen van bruggen was flink kostenverhogend.

Alles was er op gericht om de giga-woningnood aan te pakken. In het besef dat het voor jongeren tegenwoordig ontzettend moeilijk – of bijna onmogelijk - is om een huis te kopen of te huren omdat er zo’n enorm gebrek is aan betaalbare woningen, was de naoorlogse woningnood nog veel groter. Het was schering en inslag dat een stelleke bij iemand anders in moest gaan wonen. Hele straten kenden deze situatie: de eigenaren/hoofdhuurders woonden beneden en boven woonden de starters. Vaak waren ze zo klein behuisd dat bijvoorbeeld de kinderwagen op een ander moest worden gestald. Je kreeg pas een huurhuis als je instemde met inwoning.

Wederopstanding

Dus was het motto in Tilburg bouwen,. bouwen, bouwen…. De eerste naoorlogse woningbouw kwam met name langs de zuidkant van de stad tot stand. Denk hierbij aan de flats een de Edisonlaan, die nu klaarblijkelijk grotendeels worden gesloopt. In het licht van toen zijn deze flats eigenlijk monumenten van de wederopbouw en de wederopstanding van Tilburg. Van die flats werd toen gezegd dat ze zo snel werden gebouwd dat het hout van de kozijnen uitbotte. Maar, ze staan er nog steeds! Ook in de noordwesthoek, omgeving Hasselt, werd nogal veel gebouwd. In 1952 kwam een nieuw uitbreidingsplan tot stand. Dit ging uit van een inwonertal van 225.000 in 2000. Wij kunnen nu vaststellen dat dat helemaal nog niet zo gek was berekend…

Tegelijk werd begonnen met Het Zand (20.000 inwoners), De Reit (oftewel de Rèèt, 10.000 inwoners) en bedrijventerrein Noord dat nog steeds een imposant industrieterrein is, zoals Het Zand en De Reit nog steeds geslaagde wijken zijn. Het meest interessant aan Het Zand De Reit was dat je moet beseffen dat in die tijd overal in Nederland van zulke wijken verrezen. Toch probeerden de plannenmakers van publieke werken er een duidelijke Tilburgse draai aan te geven. Het meest originele was dat bij de hoofdindeling van beide wijken werd uitgegaan van een parochie-indeling. Daar had Tilburg immers ervaring mee. De oude stad bestond uit wijken in de vorm van parochies. Deze indeling vind je 1:1 terug in Het Zand. Daarom mag je deze wijk oer-Tilburgs noemen.

Het kenmerkende daarvan zie je terug in Het Zand: een kerk als middelpunt, daar vlakbij voorzieningen als scholen, winkels en (kleinschalige) bedrijvigheid. De geplande industrie was sterk gericht op de wens van vrouwen om in de buurt te kunnen werken. Dit alles ontstond in de tijd waarin vrouwen steeds meer aan het arbeidsproces dele gingen nemen toen de samenleving eenmaal afscheid had genomen van het idee dat een vrouw die trouwde moest stoppen met werken. Toch interessant dat je zo’n belangrijke sociaal-culturele ontwikkeling terugziet in een woonwijk.

Bejaardenwoningen

Wat al even kenmerkend is aan Het Zand is het behoorlijke aantal bejaardenwoningen (we gebruikend de term van die tijd). Dat kwam voort uit het besef dat ouderen die woonden te midden van jonge gezinnen minder snel vereenzaamden. En die jonge gezinnen die kwamen er – Het Zand stroomde er mee vol, met jonge stellekes die o zo blij waren om niet langer de benen bij een ander onder de tafel te hoeven steken...