Het ‘Witte Huis’ aan de Prof. Dondersstraat zullen oudere Tilburgers zich zeker weten te herinneren. Het pand staat nog steeds heel erg mooi te zijn op huishummer 20. In dit rijksmonument vestigde dokter Bernard Verbeeten in 1952 het radiotherapeutisch instituut dat in 1979 verhuisde naar de Ruekertbaan waar het bezijden het Tweestedenziekenhuis - oftewel het Mariaziekenhuis - als Verbeeteninstituut werd voortgezet. De naam van dat instituut zal ook jongere Tilburgers bekend voorkomen.

Door Paul Spapens

Hoewel het onderwerp van deze Prentaflevering de bijzonder interessante geschiedenis van de röntgenologie – nog niet zo lang geleden ‘doorlichten’ genoemd – in Tilburg is, kunnen we het toch niet laten om iets meer te vertellen over het ‘Witte Huis’. Je moet er maar eens langsfietsen om het pand goed in je op te nemen. Dan vallen de twee raampjes in de gevel in de vorm van een Davidsster op.

Het ‘Witte Huis’ werd in 1929 ontworpen in opdracht van de joodse leerfabrikant Max Weil, directeur van de befaamde leerfabriek in Oisterwijk. Ook dat complex in het buurdorp is nu een rijksmonument en maakte eenzelfde ontwikkeling door als de Spoorzone in Tilburg. Max Weil had het grote geluk dat hij in de oorlog heeft kunnen vluchten. Aan het feit dat 130 van de 400 Tilburgse joden dat geluk niet hadden en zijn vermoord enkel en alleen omdat ze joods waren, herinneren de Struikelstenen waarvan er onder meer een ligt in het trottoir voor het huis aan de Prof. Dondersstraat nummer 77, zeg maar schuin tegenover het ‘Witte Huis’.

Huize Nazareth

Er bestaat in Tilburg nog een tweede pand dat een relatie heeft met de geschiedenis van de röntgenologie in de stad: Fabriekstraat 22, ontworpen door de Tilburgse architect Jos Donders. Hij liet in Tilburg een enorm oeuvre na, onder andere de melkfabriek aan het Wilhelminapark, Huize Nazareth en wat veel Tilburgers niet weten, de toren van de Heikesekerk. Tien van door Jos Donders ontworpen gebouwen in Tilburg zijn rijksmonument, 91 gemeentelijk monument. Het opvallende gebouw Fabriekstraat 22 verdient het om behouden te blijven vanwege de geschiedenis van het doorlichten in Tilburg, die uiteindelijk de ‘Runderafdeling’ in het ziekenhuis opleverde. Cees Robben ontleende dit woord in zijn Prent van 1 augustus 1969 rechtstreeks aan de o zo sterke, in deze rubriek al vaak met warmte bezongen Tilburgse volksmond.

Het pand aan de Fabriekstraat 22 werd in opdracht van dokter Karel Deelen in 1906 gebouwd speciaal om er het ‘Instituut voor Mechanische en Electrische Behandeling’ in te huisvesten. Dit instituut was door Deelen opgericht. In 1904 stelde hij de regenten van het RK Gasthuis voor een röntgentoestel aan te schaffen. De krenterige directie wilde daar niet aan en toen deed dokter Deelen het maar zelf, waardoor we kunnen stellen dat deze uiterst belangrijke ontwikkeling en alles wat daar uit is ontstaan, is te danken aan het particulier initiatief van een vooruitziende arts. Niet voor niets leeft zijn naam voort in de Dr. Deelenlaan.

Skelet

Het voorstel om een röntgenapparaat te kopen deed Karel Deelen elf jaar nadat Wilhelm Röntgen de naar hem genoemde Röntgenstralen had ontdekt. Tilburg was er dus vroeg bij, maar er was op dit gebied méér waarin Tilburg uitblonk. Daarover schreef Jan van Eijck, 39 jaar als arts betrokken bij de GGD in Tilburg en tegenwoordig arts-conservator van Museum De Dorpsdokter in Hilvarenbeek. Het museum waarin de bezoekers wordt verwelkomd door het skelet van Piet Stams, een van de beroemdste straatfiguren van Tilburg. Hij ontdekte dat twee van de dertien oudste Röntgenfoto’s ter wereld in Tilburg zijn gemaakt. In mei 1896, een halfjaar na de ontdekking van Willem Röntgen, werd in Tilburg de eerste medische röntgenfoto gemaakt door dokter Proot en ingenieur Van Swaaij. De patiënt, het lijdend voorwerp, was iemand met een gecompliceerde gebroken onderarm.

De eerste Tilburgse röntgenfoto was die van een kikker en werd gemaakt tijdens een voordracht, een natuurkundige proef over deze nieuwe techniek op 19 maart 1896 in de ‘groote zaal der liedertafel Souvenir des Montaignards’, een sociëteit aan de Willem II-straat. Saillant detail: de belichtingstijden van beide röntgenopnamen waren respectievelijk 15 en 7 minuten! Gerard van Swaay was leraar wikskunde aan de Rijks HBS. Kort na de eerste medische röntgenfoto leverden de bekende Tilburgse artsen Bloemen en Van der Heijden in juli 1896 eenzelfde technisch huzarenstukje van een patiënt met ene gebroken bovenbeen ( belichtingstijd anderhalf uur!).

Blote toestanden

Toen dokter Deelen een paar jaar later op eigen kosten een röntgenapparaat in het daarvoor speciaal gebouwde pand aan de Fabriekstraat installeerde, kreeg hij van het RK Gasthuis wel een non als assistente. De Tilburgse volksmond kende de reden: ‘Om die blote toestanden daar een beetje in de gaten te houden…’