Het kunstwerk ‘4 x Z Monument’ van kunstenaar Jeroen van de Laar is al jaren dakloos. Wat ooit een torenhoge baken was bij de gerenommeerde Tilburgse uitgeverij Zwijsen, ligt nu te verpieteren op het Tilburgse gemeentedepot in het noorden van de stad. Een droevige geschiedenis van een kunstwerk zonder thuis.

Daar ligt het, lamlendig zichzelf te zijn. Elf meter lang, beklad met tags van Roes, Mate en WFB. Het heeft iets ironisch, dat nieuwe kunstenaars juist dit kunstwerk als canvas gebruiken. Maar ach, zij kunnen ook niet beter weten. Toevallige passanten zouden deze constructie, dat op een met hekken begrensd veldje langs tennis- en padelvereniging RTV Quirijn ligt, misschien óók niet meteen als een kunstwerk aanmerken. Maar dat is het wel.

De Bossche kunstenaar Jeroen van de Laar ontwierp het beeld. Speciaal voor uitgeverij Zwijsen, dat toen nog aan de Tilburgse Gasthuisring kantoor hield. Van de Laar schiep een toren van vier keer de letter Z —van Zwijsen — telkens ten opzichte van elkaar gedraaid. Het metalen gevaarte sierde lange tijd de entree van de uitgeverij en was ook vanuit de trein niet te missen. Het is met recht een monument te noemen voor een stukje geschiedenis dat de stad altijd met zich mee zal dragen.

Verhuizen

‘En toen moest Zwijsen verhuizen.’ Dat zegt Van de Laar vanuit zijn huisje in Curaçao, waar hij een aantal weken verblijft. ‘De uitgeverij kon het beeld niet meenemen naar hun nieuwe locatie. Toen hebben ze het gewoon laten staan waar het stond en zo is het een beetje een weeskindje geworden. Het stond daar maar te staan, zonder onderhouden te worden.’ Alles is altijd vanzelfsprekend, tot het dat niet meer is.

Toen de Spoorzone, een groot gebied rondom het Tilburgse station enkele jaren geleden grootscheeps op de schop ging, moest het beeld ook het veld ruimen. ‘Dat is allemaal zonder enig overleg met mij gebeurd. Op een gegeven moment moest ik van kennissen in Tilburg horen dat mijn beeld er niet meer was. Zij zagen het niet meer staan en wisten ook niet waar het was gebleven’, zegt Van de Laar.

Na jaren verbouwen kwam Van de Laar het weer tegen. Niet rechtop in volle glorie, zoals het geplaatst was, maar liggend in de bosjes langs het spoor. ‘Het was helemaal overgroeid met struweel. Toen ben ik ook aan de bel gaan trekken. Schijnbaar had de uitgeverij geen geld om het kunstwerk op te lappen en heeft de gemeente het beheer overgenomen.’ Het kunstwerk is nog in eigendom van Zwijsen, maar de gemeente Tilburg draagt er dus zorg voor.

Wachten

De gemeente liet het werk vervoeren naar een depot in Tilburg-Noord. Daar ligt het al minstens een jaar, maar misschien nog veel langer, te wachten op een nieuwe bestemming. Er is al 14 jaar niks meer aan onderhoud gebeurd: op de betonnen pilaar hangt tenslotte een affiche van de Boomvreters: een project van kunstenaar Paul Kolen dat in 2010 van de grond kwam.

Bij de gemeente stellen ze zich nu de vraag wat ze met het werk aanmoeten. ‘We hebben ad hoc een werkgroepje ingericht van vier mensen met kunstenaars en een stedenbouwer’ zegt beleidsadviseur van de gemeente Tilburg Arno van Roosmalen. ‘Zij gaan binnenkort een waardestelling doen van het werk. Je kan het heel makkelijk schoonmaken, dat is het punt niet, maar het is de vraag hoe stevig het is. En als die club zegt: het is stevig genoeg en het is heel belangrijk voor Tilburg, dan kunnen we kijken of we het in de stad kunnen plaatsen.’

De kunstenaar vreest het ergste

‘Mijn gevoel zegt eigenlijk dat er allerlei methoden worden bedacht om te zeggen: ‘Hoe komen we hier vanaf?’. Daar ben ik heel erg bang voor. Ik sta in een patstelling, ik kan er eigenlijk zelf niet zoveel aan doen’, zegt Van de Laar. ‘Maar het zou zonde zijn als het op het depot blijft liggen: het heeft de uitgeverij destijds een hoop geld gekost.’

Wat Van de Laar betreft verdient het werk het om teruggeplaatst te worden. Ergens in de stad. Voor al die oud-medewerkers van de uitgeverij, die dag in, dag uit dat monument zijn gepasseerd. Voor alle treinreizigers die een glimp van de metalen constructie opvingen op weg naar huis. Voor de mensen die het beeld hebben gegoten en gevormd, bij metaalbewerkingsbedrijf Van de Kamp in de stad. En voor alle andere Tilburgers: omdat er geen betere stad is om een toren te plaatsen dan dé stad die in de regio juist om z’n torens geroemd wordt.

Heeft u een goed idee waar deze toren kan landen? Onderzoeksjournalistiek platform Woeste Grond brengt geschikte locaties in kaart. Stuur een mailtje met uw suggestie en de reden waarom die locatie geschikt zou zijn naar redactie@woestegrond.org.

Dit verhaal is tot stand gekomen met steun van het Tilburgs Mediafonds.