Hoe het begon… Dion Heerkens, zelfstandig ondernemer in de biologische landbouw, was vanaf 2010 bij diverse ontwikkelingen rondom stadslandbouw in de gemeente Tilburg betrokken. Hein van den Hurk had in die tijd (2012) met Stichting Het Werkt een klus- en servicebedrijf in de Spoorzone voor cliënten uit de zorg. Door actief te zijn in die dynamische omgeving, kwamen cliënten uit hun sociale isolement. Dat deed hen goed en Hein wilde dat idee graag uitbreiden.

In gesprek met Gijs Bax van de gemeente Tilburg werd Hein uitgedaagd om met iets echt nieuws te komen, niet het zoveelste re-integratieproject. Hein, die zelf vier jaar zelfvoorzienend in de Pyreneeën had geleefd, schreef een projectplan over stadslandbouw, want dat verbindt mensen én bevordert een gezonde leefstijl,

en diende dit in bij de gemeente. Het idee groeide maar er was nog geen locatie. Dion wilde destijds stadslandbouw laten landen in het Spoorpark en kwam via Gijs in contact met Hein. Er was meteen een klik, ze inspireerden elkaar, hebben dezelfde visie en hoofdambitie: de duurzame ontwikkeling en groei van mensen én de maatschappij als geheel. People, Planet, Profit. Dat stond en staat nog steeds voorop. Samen groeien en bloeien. Dion nam zijn ruime kennis en ervaring vanuit de biologische teelt en stadslandbouw mee en Hein die vanuit de sociale invalshoek.

Op zoek naar partijen die mee wilden doen, ontmoette Hein Roland Samuels van Social Energy. Hij had al ervaring met een kleine moestuin net over de Belgische grens, en kon zijn vrijwilligers ook inzetten op een locatie in Tilburg. Het Werkt startte een samenwerking met Social Energy en Roland werd de eerste vrijwilligerscoördinator. In 2017 nam Roland echter afscheid en startte een moestuin bij Korvel.

Piushaven in beeld

Maar waar konden zij landen? Ook omgevingsmanager Marc van Akkeren van de Piushaven was inmiddels ter ore gekomen dat zij een locatie zochten. Al enige tijd lag het perceel aan de Havendijk braak waar De Wever bouwplannen had. Een prachtige plek!

Toevallig woonde Theo aan de Hoogvensestraat achter dit braakliggende terrein. In diezelfde periode was deze ervaren hovenier op zoek naar een geschikte locatie in de stad om te kunnen tuinieren. Niet wetende dat Het Werkt in gesprek was met De Wever over zijn achtertuin in de Piushaven. Willem Kerkhof van Miltop tipte Theo hierover. Een dag later zat hij tegenover Hein en Dion en de volgende dag was Theo aangenomen als eerste én enige tuinman én was de locatie aan de Havendijk voor StadsTuinderij Piushaven een feit.

Start StadsTuinderij Piushaven

Dion stuurde vanaf het begin op kwaliteit én continuïteit. Professionaliteit gepaard met de menselijke maat. De tuin als toonbeeld; duurzame teelt moet er mooi uitzien én voor een mooie opbrengst zorgen. Hein wilde iets realiseren waar mensen/deelnemers trots op konden zijn. Zowel op de uitstraling als op zichzelf; eigenwaarde.

Dat was ploeteren in het begin aan de Piushaven. Met weinig middelen moest er veel gebeuren. Ook nog eens op gesaneerde bouwgrond, niet de meest vruchtbare qua groei en bloei.Door subsidies van het Oranjefonds en Tilburg Akkoord kon de realisatie van StadsTuinderij Piushaven echt van start in februari 2015. Voldoende om veel tweedehands materiaal en gereedschap te verzamelen. Met een bouwunit als verblijf voor de staf en vrijwilligers als keuken en kantoor ineen. Er kon één tuinman (Theo) en één coördinator (Roland) ingehuurd worden.

Winkeltje

Zo ontstond ook het winkeltje. Eerst via de ‘Stadse Boeren’ waar vrijwilliger van het eerste uur Mirjam bij betrokken was.

Deze club zocht ‘een winkel voor lokale streekproducten’. Onder andere Mirjam regelde de subsidie voor dit project en ging op zoek naar een toepasselijke ruimte en locatie. Deze vonden zij bij de StadsTuinderij in ontwikkeling. Een oude gereedschapskeet werd omgetoverd tot ‘winkel’ waar de Stadse Boeren streekproducten verkochten alsmede de oogst van de tuin. Al snel mocht er bij aannemer André Doevendans een andere unit uitgezocht worden en Mirjam koos voor de ‘directiekeet’.

In juni van dat jaar werd de sleutel officieel overgedragen aan Hein oftewel StadsTuinderij Piushaven. Sinds die tijd is de winkel drie middagen per week geopend, zijn er veel klanten en zo is het nog steeds aan De Reeshofdijk.

Diversiteit

Ontwikkeling, samen groeien en bloeien… Dat bleef en blijft de basis als ook een stip aan de horizon, zeggen Hein en Dion. Door de tijd moesten en moeten we ons steeds blijven door ontwikkelen. Achter over leunen kan nooit. Steeds weer vanuit de visie en hoofdambitie: ontwikkeling en groei van tuin, mensen en maatschappelijke domeinen. Alles moet met elkaar kloppen, in keuzes groot en klein.

Het ‘open poort’-beleid is uniek. Hierdoor zie je een dwarsdoorsnede van de samenleving in de tuin. Dagbesteders en vrijwilligers, als een vlinderstruik die allerlei soorten vlinders en bijen aantrekt. Deze mix oftewel diversiteit komt terug op het land én in de samenwerking met partners en stakeholders. ‘Samen groeien en bloeien’ is niet voor niets dé slogan van de tuin. Dat werkt in alle geledingen door én dat maakt de tuin tot een plek waar iedereen, mensen en producten mogen groeien én bloeien.

Piushaven als pilot

De grond aan de Havendijk mocht 5 jaar gebruikt worden. Vanaf 2016 werd er concreet gezocht naar meer middelen en een vervolglocatie.

In de Piushaven werd het concept van stadslandbouw uitgeprobeerd om de meerwaarde te laten zien voor de hele stad zodat er een structurele locatie toegewezen zou worden. Een proces van jaren, maar met succes! Dit betekende voor Dion en Hein praten, schrijven, plannen maken, pitchen etc. Met gemeente, provincie, partners, buurt, ondernemers, organisaties. Dion, die zich vooral richtte op de landbouwkundige en planmatige uitdagingen van het project, hield zich bezig met de voorbereidingen voor de nieuwe locatie. Hij benadrukt Heins constructieve en laverende rol in de gesprekken met andere partijen. Altijd zoekend naar win-win voor partners, locatie, mensen. Niet standvastig maar meebewegen. De rode draad door de hele geschiedenis van de ontwikkeling van de tuin: enerzijds mensen in hun waarde laten, anderzijds hún winst benutten voor de realisatie van de eigen plannen en ambities van Het Werkt en de tuin.

Van StadsTuinderij Piushaven naar GroeiTuin013

Via wethouder Berend de Vries kwam in 2018 de locatie aan De Reeshofdijk in beeld. Hij kreeg van de gemeenteraad de opdracht om StadsTuinderij Piushaven te helpen een geschikte plek voor structurele stadslandbouw te vinden. Er waren enkele potentiële mogelijkheden: bij Moerenburg, het Oude Stadspark of de Stadsakker aan De Reeshofdijk.

De laatste is precies de grens tussen stad en buitengebied én Dion kende de club achter de Graanakker die daar granen verbouwden. Vanaf 2018 gingen de heren een intensief traject in met de buurt, gemeente, provincie en diverse fondsen om GroeiTuin013 te realiseren. Een hele operatie om van 2.800m2 naar 30.000 m2 te gaan en weer met een kaal stuk grond te beginnen. In maart 2021 startten ze met de aanleg van riolering, kassen, omwerken van de grond, aanleg haag en aanplanten van de tuin. De officiële feestelijke opening door wethouder Esmah Lahlah (die de tuin ooit omschreef als ‘de ideale Tilburgse samenleving’) vond plaats in september van dat jaar.

Het grootste verschil tussen de tuin aan de Piushaven en bij GroeiTuin013 is, naast het grotere oppervlak, ook de professionalisering en mechanisering. De opzet is anders. Zo is er strokenteelt, dat is veel overzichtelijker én makkelijker bij te houden. De tractor neemt ondertussen veel werk over, vroeger was alles handwerk. Door de vergroting van de tuin is het aantal vrijwilligers ook toegenomen (naar ruim 100). Zo veel verschillende mensen, dat vraagt wel enige aansturing... De coördinatie was in de Piushaven o.a. in handen van Karin én Mariël daar is later ook Susan bij gekomen nadat Karin afscheid nam. Gelukkig staat Theo er al een aantal jaar niet meer alleen voor als tuinman. Erik versterkt hem sinds 2021 en vanaf dit jaar kunnen we ook rekenen op Janna.

Toekomst: Vlaamse Schuur

Al bij de verhuizing naar de Reeshofdijk waren er plannen voor een mooi, duurzaam centraal gebouw. Waar vrijwilligers kunnen pauzeren en bezoekers genieten van een kop verse soep of smakelijk belegd broodje. Waar vrijwilligers de groenten uit de tuin kunnen verwerken tot heerlijke producten voor het eigen winkeltje of de daghoreca. En waar schoolklassen en organisaties meedoen in de tuin en leren over natuurlijke groei.

Inmiddels ligt het gebint (houten geraamte) van een oude Vlaamse schuur bij GroeiTuin013 opgeslagen, zijn vrijwilligers bezig met het oogsten van hazelaartakken voor de rieten kap en hebben we van de gemeente Tilburg bericht ontvangen dat zij positief staat tegenover alle plannen. Het komend jaar wordt gebruikt voor het doorlopen van vergunningsprocedures, verzamelen van materialen om zo veel mogelijk circulair te bouwen en het realiseren van voldoende financiering.

Uitdaging

De Vlaamse Schuur kan in de toekomst helpen bij de exploitatie van GroeiTuin013 met opbrengsten van horeca, winkel, verhuur vergader- en educatieruimte, workshops, trainingen en uitbreiding dagbesteding. Een gepaste bijdrage van Het Werkt, de gemeente, betrokken ondernemers, bedrijven, zorgverzekeraars en andere maatschappelijke organisaties blijft in de toekomst echter belangrijk want wie betaalt er voor de sociale en maatschappelijke waarde die de tuin creëert? Dat is namelijk de uitdaging die het open-poortbeleid van de tuin met zich meebrengt. Een continu ontwikkelingsproces zoals Hein en Dion dat in de tuin, met alle betrokken al bijna 15 jaar organisch vormgeven.

Vol vertrouwen richting de toekomst van GroeiTuin013, met nóg meer waarde voor de stad, haar omgeving en inwoners.